DEFINICIJE I POJMOVI TEORIJE TROŠKOVA – upravljanje troškovima!

Sa računovodstvenog aspekta pojam amortizacije podrazumijeva smanjenje vrijednosti stalnih sredstava preduzeća usled njihovog trošenja i habanja, za onoliku vrijednost koja se dobija po osnovnoj metodi amortizacije sredstava. Procenat se obično računa na godišnjem nivou po osnovnom obrascu:

(nabavna vrijednost sredstava x %) : 100.

Ova dobijena vrijednost se pripisuje na godišnjem nivou, tj. jednoj poslovnoj godini, a preduzeće određuje koliki će biti procenat amortizacije kao množilac nabavne vrijednosti sredstva.

Amortizacija takođe predstavlja jedini rashod koji ne izaziva odliv novca iz preduzeća. Amortizacija je takođe proces prenošenja dijela vrijednosti sredstava za rad na predmete rada.

Amortizacija se može obračunavati na dva načina:

1. Po funkcionalnom principu, kod kojeg se vijednost umanjuje proporcionalno broju proizvedenih jedinica;

2. Po vremenskom principu, kod kojeg se odredi vremensko trajanje osnovnog sredstva, tj. vremenski period u kojem osnovno sredstvo može služiti svojoj svrsi u planiranom kapacitetu proizvodnje.

Treba napomenuti da postoji još jedan sistem obračuna amortizacije, a taj je da se periodično, npr. godišnje vrši procjena vrijednosti osnovnih sredstava i ukoliko je procijenjena vrijednost manja od do tada neamortizovane vrijednosti, to dodatno umanjenje se pripisuje iznosu amortizacije koji je dobijen po funkcionalnom ili proporcionalnom principu. Ukoliko je procijenjena vrijednost veća, to povećanje se obračunski prihoduje, ali se za budući period uvećava iznos rate amortizacije po ranije usvojenom principu. Najčešće je zakonski propisano da se za neko osnovno sredstvo jednom usvojen princip amortizacije ne može mijenjati.

Početna vrijednost stalnog sredstva je nabavna vrijednost predmeta dugotrajne imovine (nabavna cijena + carina + transport + montaža)

Osnovica za amortizaciju = početna – krajnja vrijednost stalnog sredstva

a.Vremenske metode – zasniva se na dužini ekonomskog vijeka korištenja stalnog sredstva – Linearna, degresivna i progresivna

b.Funkcionalne metode – temelje se na obimu korištenja ili radnom učinku stalnog sredstva

Stopa amortizacije = 100 / vijek trajanja

Nabavna vrijednost osnovnog sredstva (Cost) – ovo je vrijednost po kojoj smo nabavcili osnovno sredstvo. U praksi ona predstavlja fakturnu vrijednost uvećanu za troškove (prevoza, carinjenja, skladištenja itd.)

•Vrijednost otpisa osnovnog sredstva (Salvage) – ovo je vrijednost osnovnog sredstva na kraju perioda amortizacije. Predpostavlja se da po isteku perioda amortizacije osnovno sredstvo i dalje nešto vredi, tako da je ovo vrijednost po kojoj bi trebalo da možemo da ga prodamo.

•Period amortizacije (Life) – ovo je period (npr. broj godina) u kome se vrši amortizacija osnovnog sredstva.

Za razliku od bilansa stanja koji nam daje informaciju o imovini, obavezama i kapitalu na određeni dan, bilans uspjeha daje informaciju koliko smo  ostvarili prihoda, rashoda, dobitka, gubitka, te kolika je obaveza poreza na dobit nastala iz našeg poslovanja u posmatranom razdoblju. Prihodi nastaju kao posljedica  povećanja imovine ili smanjenja obaveza, a rashodi su posljedica smanjenja imovine i povećanja obaveza. U bilansu uspjeha, prihodi su razlučeni na redovne (poslovni i finansijski) i vanredne. Na isti način prikazani su i rashodi,

ali uz dodatak amortizacije kao dijela redovnih rashoda.

Prihodi su razvrstani u četiri grupe:

–        Prihodi od prodaje robe i usluga (poslovni prihodi) — ova vrsta prihoda čini osnov poslovanja privrednog društva.

–        Finansijski prihodi — ovu vrstu prihoda čine uglavnom prihodi od kamata i dividendi

–        Vanredni prihodi — ova vrsta prihoda nastaje po osnovu prodaje hartija od vrijednosti, osnovnih sredstava za rad privrednog društva, smanjenja obaveza i sl.

–        Revalorizacioni prihodi — nastaju po osnovu revalorizacije osnovnih sredstava, kapitala, finansijskih plasmana i dr.

Isto kao i prihodi i rashodi su podeljeni u četiri grupe:

–        Poslovni rashodi — u poslovne rashode spada nabavna vrijednost prodate robe, troškovi materijala, zarada, amoritizacije i slično.

–        Finansijski rashodi — uglavnom su to rashodi po osnovu kamata ili negativnih kursnih razlika.

–        Vanredni rashodi — nastaju kao posledica nepredviđenih poslovnih događaja na koje privredno društvo ne može da utiče.

–        Revalorizacioni rashodi — ova vrsta rashoda nastaje po osnovu revalorizacije kapitala.[1]

𝐷𝑏=(𝑄∙𝐶q)−𝑇

Db – dobit

Q – obim ostvarene proizvodnje

Cq – cijena jedinice proizvoda

T – troškovi

poslovanja

Ekonomičnost je jedan od tri pokazatelja uspešnosti preduzeća, u poslovnom smislu, pored rentabilnosti i produktivnosti. Usko je povezan i zavisi od produktivnosti, koja predstavlja preduslov, ali ne i dovoljan uslov za realizaciju ekonomičnosti. Ekonomičnost se naziva i ekonomska, ili troškovna, efikasnost preduzeća.

Zа rаzliku od produktivnosti, kod koje se posmаtrајu ostvаreni rezultаti, аngаžovаnjem sаmo jednog elementа proizvodnje (rаdа), ekonomičnost posmаtrа rezultаte kао posljedicu аngаžovаnја svih elemenаtа proizvodnje (rаdа, sredstаvа zа rаd i predmetа rаd). Ekonomičnost  je mjera ostvаrenih (količinskih i vrijednosnih) rezultаtа po jedinici ukupnih ulаgаnја u određenom vremenskom periodu. Princip ekonomičnosti je zahtijev ekonomije reprodukcije dа se u reprodukciji proizvede određenа vrijednost uz minimаlnа trošenја vrijednost i on se svodi nа ostvаrenje što većeg ekonomskog rezultаtа korištenjem rаspoloživih proizvodnih činilаса. Suštinа ekonomičnosti je u štednji i ekonomisаnju elemenаtа proizvodnje preduzećа.^[1]

Ekonomičnost se iskazuje odnosom prihoda i rashoda i pokazuje koliko se prihoda ostvari po jedinici rashoda:

E = UP/UT

UP = ukupni prihod, UT = ukupni troškovi

Iz toga proizlazi da se ti pokazatelji računaju na temelju podataka iz

bilansa uspjeha.

U pravilu pokazatelji bi trebali biti veći od jedan, što su veći, to se više

prihoda ostvaruje na jedinici rashoda. Zavisno o veličini koeficijenta, poslovanje može biti:

E > 1 => ekonomično poslovanje

E = 1 => poslovanje na granici ekonomičnosti

E < 1 => poslovanje nije ekonomično

•        KOD IZDAŠNOSTI:

e > 1  = poslovanje je ekonomično

e < 1  = poslovanje je neekonomično

e = 1  = poslovanje je na granici

ekonomičnosti

•        KOD ŠTEDLJIVOSTI:

re > 1  = poslovanje je neekonomično

re < 1  = poslovanje je ekonomično

re = 1  = poslovanje je na granici

ekonomičnosti

Kod nas najčešći pokazatelji ekonomičnosti poslovanja su:

•        ekonomičnost ukupnog poslovanja (ukupni prihodi/ukupni rashodi);

•        ekonomičnost prodaje (poslovni prihodi/poslovni rashodi);

•        ekonomičnost finansijskih aktivnosti (prihodi od finansiranja / rashodi finansiranja); i

•        ekonomičnost vanrednih aktivnosti (vanredni prihodi/vanredni rashodi).

POVEĆANJE ekonomičnosti može se postići:

•        povećanjem  količine rezultata uz nepromijenjene troškove

•        ostvarenjem većih prodajnih cijena proizvoda i usluga (na kratki rok)

•        smanjenjem količine elemenata radnog procesa (smanjenje troškova)

•        nižim nabavnim cijenama elemenata radnog procesa (nabavna funkcija)

Povećanje ekonomičnosti se temelji:

•        Na zahtjevu štedljivosti sredstava

•        Na zahtjevu maksimalizacije prihoda

•        Vrijednost rezultata i troškova mogu se izraziti:

Stvarnim (tekućim) cijenama – tada ima naglašeno vrijednosno obilježje

Stalnim cijenama – tada ima obilježje količinskog mjerenja (stalne cijene isključuju uticaj promjena cijena)

Njihova osnovna karakteristika je da su neelastični, tj. da se ne mijenjaju promjenom obima proizvodnje. Ovi troškovi se mijenjaju samo ako se izraze po jedinici proizvoda. Ova promjena se može izraziti slijedećom jednačinom:

gdje je:

f = Iznos fiksnih troškova po jedinici proizvoda

F = Ukupni troškovi sredstava za rad

Q = Količina proizvoda na koju se odnose troškovi sredstava za rad.

Iz jednačine (5) vidljivo je da fiksni troškovi po jedinici proizvoda opadaju povećanjem broja jedinica proizvoda proizvedenim osnovnim sredstvima na koje se fiksni troškovi odnose.

Opadanje nije linearno i brže je na početnom dijelu povećanja obima proizvodnje, a sporije pri većem obimu. Ova dinamika promjene fiksnih troškova povećanjem obima proizvodnje najbolje je vidljiva ako se jednačina (5) prikaže grafički:

Prema nosiocima i mjestu nastanka, fiksni troškovi su:

– Troškovi sredstava za rad izraženi kroz amortizaciju

– Troškovi najma sredstava za rad

– Troškovi amortizacije poslovnih objekata (građevina)

– Troškovi administrativnog i tzv. režijskog osoblja

– Troškovi licenci

– Troškovi ulaganja u pripremu buduće prozvodnje

– Troškovi nabavke i održavanja aplikativnog softvera.

U upravljačkom računovodstvu, fiksni troškovi su definisani kao troškovi koji se ne mijenjaju u proporciji za poslovnu delatnost, u periodu na kojem se odnosi ili sklapa proizvodnja. Na primjer u maloprodaji, poslodavci moraju platiti najam objekta i komunalne račune bez obzira na prodaju.

Fiksni troškovi se uglavnom odnose na troškove sredstava za rad (osnovnih sredstava). Njihova osnovna karakteristika je da su neelastični, tj. da se ne mijenjaju promjenom obima proizvodnje. Ovi troškovi se mijenjaju samo ako se izraze po jedinici proizvoda. Fiksne troškove možemo podijeliti na:

1. 1. Obavezujuće fiksne troškove i
   2. Diskrecijske fiksne troškove

Obavezujući fiksni troškovi proizilaze iz investicije u :

•        NEMATERIJALNU IMOVINU

•        NEKRETNINE

•        POSTROJENJA

•        OPREMU

Takođe, obavezujući fiksni troškovi proizilaze iz investicije i manifestuju se kroz obračun amortizacije i deprecijacije. Tim troškovima treba dodati i troškove:

•        OBAVEZNOG OSIGURANJA IMOVINE

•        TROŠKOVE ODRŽANJA OSNOVNE ORGANIZACIJSKE STRUKTURE PREDUZEĆA

•        FIKSNE TROŠKOVE ODRŽANJA ENERGETSKE INFRASTRUKTURE

•        FIKSNE TROŠKOVE ODRŽANJA KOMUNIKACIJSKE INFRASTRUKTURE

•        FIKSNE TROŠKOVE PLATNOG PROMETA

•        FIKSNE TROŠKOVE ISPUNJENJA ZAKONSKIH OBAVEZA (IZRADA FINANSIJSKIH IZVJEŠTAJA, OBAVEZNA REVIZIJA I SLIČNO)

•        OBAVEZUJUĆI TROŠKOVI PO KOLEKTIVNOM UGOVORU O RADU

•        KADA SE JEDNOM USPOSTAVI ORGANIZACIJSKA STRUKTURA, OBAVEZUJUĆE FIKSNE TROŠKOVE JE TEŠKO A NEKE I NEMOGUĆE SNIŽAVATI.

U teškim krizama poslovanja, moguće je troškove amortizacije sniziti na dva načina:

•        UKIDANJEM UBRZANOG OBRAČUNA AMORTIZACIJE I DEPRECIJACIJE ILI USPORAVANJEM OBRAČUNA TIH TROŠKOVA

•        PRODAJOM IMOVINE AKO JE TO MOGUĆE

Diskrecijski fiksni troškovi proizilaze iz odluke menadžmenta o potrošnji za specifične namjene. Oni se po svojoj prirodi nisu ni fikcni ni varijabilni troškovi ali kad se donese odluka o njihovom anagažovanju oni se prema obimu aktivnosti ponašaju kao fiksni troškovi.

Diskrecijski fiksni troškovi su :

a)      TROŠKOVI KOJI UTIČU NA OSTVARENJE PRIHODA:

–  TROŠKOVI SVIH VRSTA REKLAME I PROPAGANDE

–  DIO TROŠKOVA REPREZENTACIJE

–  DIO TROŠKOVA SLUŽBENIH PUTOVANJA

–  TROŠKOVI ODNOSA S KUPCIMA

–  TROŠKOVI UDOVOLJAVANJA ŽALBAMA KUPACA

–  TROŠKOVI ODNOSA SA SARADNICIMA

–  TROŠKOVI SPONZORSTVA

–  TROŠKOVI ODNOSA S JAVNOŠĆU

b)     TROŠKOVI KOJI UTIČU NA RAZVOJ:

–  TROŠKOVI ISTRAŽIVANJA I RAZVOJA

–  TROŠKOVI OBRAZOVANJA I USAVRŠAVANJA VJEŠTINA  ZAPOSLENIH

–  TROŠKOVI STRUČNE LITERATURE

c)      TROŠKOVI KOJI UTIČU NA MOTIVACIJU ZAPOSLENIH  (UGODNI TROŠKOVI):

–  DIO TROŠKOVA REPREZENTACIJE

–  DIO TROŠKOVA SLUŽBENIH PUTOVANJA

–  TROŠKOVI OSOBNIH AUTOMOBILA

–  TROŠKOVI PARKINGA

–  TROŠKOVI DONACIJA

–  TROŠKOVI ODMORA I REKREACIJE ZAPOSLENIH

Finansijski plan se odnosi na preduzeće kao cjelinu, a ne na njegove organizacione delove. Planovi pojedinih organizacionih dijelova moraju biti usklađeni i usmjereni ka istom cilju. Finansijski plan objedinjuje sve elemente poslovnog plana. U njemu se podaci iskazuju kvantitativno. Na osnovu kvantitativnih pokazatelja iz ovog dijela poslovnog plana donosi se konačna odluka o isplativosti ili neisplativosti određenog poslovnog poduhvata. Isto tako preduzeća, banke i drugi eksterni korisnici poslovnog plana donose odluku da li će i na koji način podržati taj poslovni poduhvat.

Godišnji finansijski plan uključuje:

·       plan i troškove prodaje,

·       plan i troškove proizvodnje,

·       plan i troškove nabavke,

·       plan troškova istraživanja i razvoja,

·       plan troškova administracije,

·       plan kapitalnih ulaganja,

·       plan novčanih tokova,

·       plan finansiranja i planirani bilans stanja i uspjeha

Poreklo reči finansije nije utvrđeno, jedni tvrde da je germanskog а drugi romanskog porekla. Srednjovekovno značenje je ‘finatio’ koja se upotrebljava u smislu zaključka, sudske odluke ali i plaćanja. Zatim se formira kao termin u Francuskoj koji dalje prodire u druge zemlje, vezajući se za raznovrsne novčane poslove. Sama pojava finansija je vezana za pre svega novac i novčana plaćanja, analogno ovome finansije će postojati dokle god postoji i novac. Ovo znači да gde god imali robnu proizvodnju i dijelovanje zakona vrijednosti izraženom u novcu imaćemo i finansije. Finansije su istorijski uslovljena kategorija. Priroda finansija je novčana, odnosno monetarna.

Finansije su najstarija disciplina ekonomske nauke. Prve naznake finansija se vezuju za Srednji vek. Ipak do pravog zamaha ove nauke dolazi sa nastankom kapitalizma, posebno od perioda liberalnog kapitalizma u XX veku Velika svetska ekonomska kriza 30-tih godina je dala podsticaj razvoju nauke o finansijama, pri čemu se u početku analiza fokusirala na razmatranju funkcija države (kada se akcijenat stavlja na proučavanje poreza), da bi se vremenom sve veća pažnja posvećivala mikro aspektu, odnosno načinu proučavanja finansija u preduzeću. Najveća zasluga za izdvajanje finansija kao posebne naučne discipline pripada Karlu Heirih van Rayu i njegovom djelu Osnovi finansijske nauke – prva polovina 19. vijeka.

Novčani tok se sastoji iz:

§  novčanih tokova iz poslovnih aktivnosti,

§  novčanih tokova iz aktivnosti finansiranja i

§  novčanih tokova iz aktivnosti investiranja.

Prilivi novčanih sredstava  iz poslovnih aktivnosti nastaju prodajom proizvoda, naplatom potraživanja i dr, prilivi novčanih sredstava  iz aktivnosti finansiranja nastaju emisijom hartija od vrijednosti i  pribavljanjem kredita, investicioni prilivi nastaju prodajom sredstava.

Odlivi novčanih sredstava  iz poslovnih aktivnosti nastaju isplatom rashoda i obaveza, finansijski odlivi nastaju po osnovu isplate dividende i dobiti vlasnicima i otplatom kredita, a investicioni odlivi nastaju ulaganjem u sredstva.

Primjer: